Aminokwasy egzogenne i endogenne – czym są?
Aminokwasy są jednymi z ważniejszych składników w naszej diety. Stanowią one materiał budulcowy białek i wpływają na prawidłowy przebieg wielu procesów zachodzących w organizmie.
Co to są aminokwasy egzogenne i endogenne? Czym się różnią i jakie funkcje pełnią? Odpowiadamy.
Aminokwasy egzogenne – charakterystyka
Białko zaliczane jest do składników budulcowych organizmu. Organizm wykorzystuje je zarówno do budowy, jak i odnowy komórek i tkanek. Ze względu na to, jak ważną funkcję pełni, musi być mu dostarczane zarówno w odpowiednich ilościach, jak i we właściwej jakości, czyli mieć odpowiedni skład aminokwasowy. Obecnie znanych jest dwadzieścia aminokwasów wchodzących w skład produktów spożywczych. Część z nich organizm jest w stanie samodzielnie wytwarzać, natomiast część musi być mu dostarczana z zewnątrz. W związku z tym aminokwasy zostały podzielone na dwie grupy – aminokwasy egzogenne i endogenne.
Aminokwasy egzogenne są tymi, których organizm nie jest w stanie samodzielnie syntetyzować lub wytwarza je w ilościach, które nie są wystarczające w stosunku do potrzeb organizmu. Dlatego też muszą być mu dostarczane wraz z pożywieniem. Niedobory aminokwasów egzogennych mogą prowadzić do niekorzystnych zmian w organizmie. Dlatego też tak ważnym jest, aby dostarczać mu je w odpowiednich ilościach wraz różnymi pokarmami zawierającymi różne białka. Za sprawą racjonalnego doboru produktów, możliwe jest stworzenie warunków do wzajemnego uzupełniania się białek i uzyskania z nich wartościowego materiału budulcowego dla organizmu.
Aminokwasy egzogenne – rodzaje
Zawartość aminokwasów egzogennych w organizmie, uzależniona jest od stosowanej diety.
Źródłem tych związków są białka pochodzenia zwierzęcego i roślinnego.
Wśród aminokwasów egzogennych występują:
- Lizyna,
- Metionina,
- Fenyloalanina,
- Treonina,
- Walina,
- Izoleucyna,
- Leucyna,
- Tryptofan,
- Arginina,
- Histydyna.
Należy podkreślić, że nie wszystkie z wyżej wymienionych aminokwasów są jednakowo „ważne” dla organizmu. Osiem pierwszych to aminokwasy niezbędne, natomiast arginina i histydyna to tzw. aminokwasy względnie egzogenne. To, o czym warto jeszcze wiedzieć, to fakt, że obecność aminokwasów egzogennych w białku stanowi o jego wartości biologicznej.
W związku z tym można wyróżnić:
- Białka wysokowartościowe (pełnowartościowe). Zawierają wszystkie aminokwasy egzogenne w odpowiednich ilościach i odpowiednim stosunku. Należą do nich przeważnie białka pochodzenia zwierzęcego.
- Białka mniej wartościowe (niepełnowartościowe). Są to białka pochodzenia roślinnego, które nie zawierają wszystkich aminokwasów egzogennych lub zawierają je w niewystarczających ilościach.
Niektóre z aminokwasów egzogennych cieszą się dużą popularnością wśród osób profesjonalnie lub amatorsko uprawiających sport. Dostępne są w formie suplementów diety i należą do nich aminokwasy rozgałęzione BCAA (z ang. Branched Chain Amino Acids), w skład których wchodzą: izoleucyna, leucyna oraz walina.
Aminokwasy egzogenne rozgałęzione BCAA – charakterystyka
Na podstawie wielu przeprowadzonych badań dowiedziono, że regularne stosowanie aminokwasów rozgałęzionych wykazuje pozytywny wpływ na organizm. Ich wyjątkowe właściwości szczególnie docenią osoby, które dążą do rozbudowania swojej muskulatury. BCAA pobudzają aktywność hormonu anabolicznego (wzrostu), który wspomaga wzrost włókien mięśniowych i sprawia, że proces regeneracji po wysiłku staje się bardziej efektywny. Ponadto, ich stosowanie pozwala na skrócenie czasu trwania bolesności mięśni po intensywnym treningu, czyli tzw. „zakwasów”. Jak wspomnieliśmy w poprzednim paragrafie, w skład grupy aminokwasów rozgałęzionych wchodzą: leucyna, izoleucyna oraz walina.Poniżej przedstawiamy ich charakterystykę:
- Leucyna. Stanowi jeden z najbardziej anabolicznych aminokwasów. Uczestniczy w zmniejszeniu rozpadu mięśni, w trakcie intensywnej aktywności fizycznej. Dodatkowo stymuluje syntezę białek, a także wspomaga regenerację pomiędzy kolejnymi sesjami treningowymi. W okresie redukcji tkanki tłuszczowej, leucyna zapobiega katabolizmowi mięśni oraz przyspiesza metabolizm.
- Izoleucyna. Przyczynia się do zwiększenia energii w komórkach mięśniowych. Zwiększa wytrzymałość mięśni, a także wspomaga budowanie beztłuszczowej masy ciała. Pobudza syntezę białek oraz wspomaga regenerację po treningu.
- Walina. Spełnia bardzo ważną funkcję w dostarczaniu energii do komórek mięśniowych. Chroni mięśnie przed katabolizmem oraz zmniejsza ich bolesność po intensywnym treningu. Aminokwas pomaga w utrzymaniu równowagi hormonalnej, reguluje poziom kortyzolu w organizmie oraz skraca czas regeneracji potreningowej.
Ze względu na wyżej wymienione właściwości, aminokwasy BCAA stanowią niezwykle ważny składnik diety osób aktywnych fizycznie, które dążą do uzyskania upragnionej sylwetki. W związku z tym, że występują w postaci suplementów diety, nierzadko są wzbogacone również w inne substancje, wykazujące pozytywny wpływ na organizm sportowców. Należy pamiętać jednak o tym, że odżywki powinny stanowić jedynie dodatek do zdrowej diety oraz treningów, będących podstawą sukcesu. Należy je stosować zgodnie z zaleceniami producenta, które najczęściej widnieją na opakowaniu preparatu.
Aminokwasy endogenne – charakterystyka i rodzaje
Aminokwasy endogenne to takie, które organizm jest w stanie samodzielnie syntetyzować. Wchodzą one w skład wszystkich białek organizmu. Zaliczają się do nich:
- Alanina,
- Cysteina,
- Glicyna,
- Hydroksyprolina,
- Prolina,
- Seryna,
- Tyrozyna,
- Kwas asparaginowy,
- Kwas glutaminowy.
Każdy aminokwas endogenny odgrywa ważną funkcję w organizmie. Warto jednak zaznaczyć, że pomimo faktu, iż organizm jest w stanie samodzielnie je syntetyzować istnieją takie sytuacje, w których może okazać się to niewystarczające. Taki przykład stanowi L-prolina, wytwarzana w organizmie z kwasu glutaminowego. W szczególnych przypadkach, jak np.: choroba, dieta uboga w białko czy szybki wzrost, jej synteza może okazać się niewystarczająca. Wówczas konieczne jest dostarczenie tego aminokwasu z zewnątrz, wraz z pokarmami. W produktach spożywczych występuje on w mleku i jego przetworach, mięsie, jajach oraz roślinach strączkowych.
Warto nadmienić, że aminokwas ten po przekształceniu w hydroksyl- prolinę wchodzi w skład kolagenu, stanowiąc 1/3 tworzących go białek. L-prolina wspomaga funkcjonowanie stawów, chrząstek oraz ścięgien. Ze względu na to jej dodatkowa suplementacja może okazać się niezbędna w okresie kontuzji, rehabilitacji, jak i również podczas intensywnych treningów. Przyczynia się ona do uelastyczniania ścian tętnic, wspomagając tym samym prawidłowe funkcjonowanie układu krwionośnego. Spełnia ponadto ważną rolę w gojeniu się uszkodzonych tkanek. Odpowiada za kondycję skóry i paznokci. To co istotne dla osób dążących do uzyskania muskularne sylwetki – wspomaga budowanie beztłuszczowej masy mięśniowej oraz przyspiesza regenerację po wysiłku fizycznym.
Funkcje aminokwasów egzogennych i endogennych w organizmie
Każde białko egzogenne jak i białka endogenne, spełniają w organizmie szereg istotnych funkcji. Dlatego tak istotnym jest dbanie o ich należytą podaż. Warto wiedzieć, że aminokwasy nie tylko stanowią budulec białek. Ich rola jest bowiem znacznie szersza. Uczestniczą m.in. w syntezie niektórych neuroprzekaźników (np. noradrenaliny i serotoniny), zasad purynowych, pirymidynowych, porfiryny czy hormonów (tyroksyna, adrenalina, T3). Ponadto przemiany, jakim mogą ulegać, pozwalają też wytwarzać energię (spalanie do dwutlenku węgla i wody), tworzyć tłuszcze i węglowodany.
Innymi istotnymi funkcjami aminokwasów, jest również ich wpływ na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego czy układu krwiotwórczego. Wspomagają także właściwą pracę wątroby oraz uczestniczą w procesie syntezy barwnika oczu i kwasu nikotynowego. Ponadto są znaczące dla właściwego wzrostu organizmu. Ze względu na ich dobroczynny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układów i narządów, należy dbać o utrzymanie należytego poziomu aminokwasów w organizmie. Poza stosowaniem dobrze zbilansowanej diety, można sięgnąć również po suplementy diety, które ułatwią to zadanie.
Źródła:
- https://books.google.pl/books?hl=pl&lr=&id=eFi8kmu4o8sC&oi=fnd&pg=PA10&dq
=aminokwasy+egzogenne+w+%C5%BCywieniu+cz%C5%82owieka&ots=sUMtNyGnCa&sig
=oOp4H43PyfBDubdyQ0uuILDiI4U&rediresc=y#v=onepage&q=aminokwasy&f=false - https://books.google.pl/bookshl=pl&lr=&id=eFi8kmu4o8sC&oi=fnd&pg=PA10&dq
=aminokwasy+egzogenne+w+%C5%BCywieniu+cz%C5%82owieka&ots=sUMtNyGnCa&sig
=oOp4H43PyfBDubdyQ0uuILDiI4U&redir_esc=y#v=onepage&q=aminokwasy&f=false - https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1046/j.1440-1746.2000.02205.x
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27872960/
- https://nutritionandmetabolism.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12986-018-0271-1
- https://www.muscleandstrength.com/expert-guides/bcaas
- https://books.google.pl/books?hl=pl&lr=&id=eFi8kmu4o8sC&oi=fnd&pg=PA10&dq
=aminokwasy+egzogenne+w+%C5%BCywieniu+cz%C5%82owieka&ots=sUMtNyGnCa&sig
=oOp4H43PyfBDubdyQ0uuILDiI4U&redir_esc=y#v=onepage&q=aminokwasy&f=false - https://www.formeds.com.pl/faq/174/Prolina
- https://www.endokrynologiapediatryczna.pl/?doi=10.18544/EP-01.11.02.1382
